De opdrachtgever wilde een upgrade van het hutje met een zeil erover dat bovenop de Kreischberg stond. De opvolger van die traditionele ‘Schirmbar’, bedoeld voor hongerige en dorstige skiërs, moest een even traditionele houten skihut worden. Het werd een panoramarestaurant met James Bond-achtige allure. Ook van hout, maar dan anders.
‘Ik kende de opdrachtgever, de particuliere eigenaar achter de Kreischberg Seilbahnen, via een gemeenschappelijke vriend’, vertelt Bernhard Viereck, samen met zijn zus Marleen eigenaar van het 25 man sterke Viereck Architekten in Graz. ‘Zijn bedrijf bezit alle skikabelbanen in dat berggebied.’
De Kreischberg is één van de zeven toppen van een bergketen in de provincie Steiermark. Er komen veel Oostenrijkers en buitenlanders skiën, met name Nederlanders en Hongaren. Op de top, 2000 meter, stond wat een Schirmbar genoemd wordt: een tijdelijk bouwsel met een zeil als dak. De vraag aan Viereck was of hij daarvoor in de plaats geen traditionele skihut wilde ontwerpen. Dat mocht een paar ton kosten. De architect wees de opdracht af. Sowieso omdat het voor dat budget nog best lastig zou worden, gegeven de logistieke uitdagingen. Maar ook omdat zijn bedrijf niet zo van de houten hutten is. ‘We ontwerpen heel graag met hout. Het is mooi, warm en ook nog eens licht en efficiënt om mee te bouwen. Maar het wordt pas interessant als de opdrachtgever er wat meer geld voor over heeft, dan kun je echt iets speciaals maken.’
Een jaar later kwam de opdrachtgever op de kwestie terug. Zou Viereck een horecazaak willen ontwerpen die een stuk groter was, aansprekend zou ogen, liefst als een kristal, maar ondertussen ook zou versmelten met het omringende natuur- en jachtgebied? Het idee was nu om het skigebied met zo’n bijzonder gebouw een upgrade te geven, wat goed is voor het toerisme. Viereck maakte een schets van hoe hij dat voor zich zag. En zoals hij het tekende, in 2019, zo stond het er ook op 5 december 2020, de opleverdatum. Wegens corona duurde het tot december 2021 voor het gebouw officieel geopend werd.
Foto: Tom Lamm
Foto: Tom Lamm
Korte bouwtijd
‘Het was een krankzinnig korte bouwtijd’, glimlacht Viereck. ‘We sloten al contracten met bouwbedrijven en leveranciers terwijl de detailberekeningen nog gedaan moesten worden. Dat maakte het wel heel spannend. Bijvoorbeeld de toleranties van de glasplaten van 2 x 6 meter, die exact nul zijn, en of dat wel precies paste op stalen frames met rubbers op de houten gevel zoals we die uitgedacht hadden.’ Gelukkig klopte het. De besteltijd van deze triple beglazing van 6 centimeter dik van Saint-Gobain beloopt namelijk makkelijk zes weken. En dan moest al het materiaal ook nog over een bospad worden aangevoerd dat speciaal voor dit project met grind begaanbaar was gemaakt voor vrachtauto’s. De zware vrachtauto’s van meer dan 12 ton kwamen tot op 200 meter van het plateau waar het gebouw gerealiseerd werd. Daar was een draaipunt voor de vrachtwagens, die hun last overlaadden op een kleinere vrachtauto die het laatste stuk aflegde. Nadat het gebouw klaar was is het grind weer weggehaald en resteert het bospad. ‘Altijd nog goedkoper dan alles per helikopter aanvoeren’, weet Viereck met zekerheid.
Rustende adelaar
De referentie aan een sneeuwkristal, die de opdrachtgever voor ogen stond, heeft Viereck niet waar kunnen maken, vindt hij zelf. Hij had willen refereren aan ijs door de gevelbekleding wit te maken, maar dat werd door de opdrachtgever tegengehouden. Die wilde zo min mogelijk reflectie, hoewel dat met glas (de gevel bestaat uit doorzichtig triple glas en zwartgekleurd decoglas) natuurlijk niet helemaal te voorkomen is. Wel heeft de architect een knappe synthese weten te vinden tussen een gebouw dat gezien mag worden en een statement maakt en tegelijk een eenheid vormt met de omgeving. ‘Het is een soort rotsformatie geworden’, vindt hij zelf. ‘Maar ik heb ook gedacht aan een rustende adelaar, daarvan leven er vrij veel in dit gebied.’ Dat laatste speelde een rol bij de naamgeving van het gebouw. Het heet, na een consultatiewedstrijd onder het grote publiek via social media ‘The Eagle’.
Foto: Tom Lamm
Houtbouw met glasgevels
‘Het uitgangspunt was houtbouw. Licht materiaal dat makkelijk te vervoeren zou zijn. En het bouwt veel sneller dan ander materiaal. En we wilden het publiek toch ook dat warme ‘skihut’-gevoel geven: omringd zijn met hout, zonder dat het dus op een skihut zou lijken’, zegt Viereck. Daarnaast wist hij al meteen dat er vrijwel 360 graden uitzicht moest komen, daar leende de plek zich voor, met het mooiste uitzicht en dus de grootste ramen op het noordwesten. Maar glasgevels en houtbouw, op een plek waar de omstandigheden grimmig kunnen zijn, kan dat allemaal zomaar? ‘Niet zomaar, ik heb de constructeur wel een beetje gek lopen maken’, aldus Viereck. Wat hij namelijk wilde was een skelet van zo slank mogelijke kolommen en liggers, die bovendien als een ster rondlopen en in het midden een knik maken: de bezoeker komt binnen in een portaal van circa 3 meter (waar veel ruimte is voor het weghangen van skikleding), dan volgt een lager gedeelte, waar zich ook de bar bevindt, van 2,7 meter hoog, waarna de grote zaal met de zes meter ramen zich opent in een ‘wow’-effect.
Gefacetteerd dak in CLT
Dit is in overleg met de constructeur, Laubreiter Bauingenieur Ziviltechniker, gerealiseerd door uit te gaan van een betonnen kern waarin de keuken is ondergebracht. Die staat op de betonnen kelderverdieping die half in de rots gebouwd is, waar onder meer ook een drive-in is ondergebracht voor skiërs. Die kunnen er zonder hun latten af te klikken langsglijden en een bestelling plaatsen. Op de betonmuren van de keuken zijn de liggers vastgemaakt die schuin naar boven lopen waar ze verbonden zijn met de eveneens schuin geplaatste houten kolommen. Veel aandacht is besteed aan de verbinding tussen die twee. Met extra veel schroeven is die momentvast gemaakt. De stijfheid ontleent dit skelet vervolgens aan het dak. Dat bestaat uit 24 centimeter dikke platen van CLT (kruislaaghout), die nauwgezet de facet-achtige vormen van het dak volgen. Het CLT is aan de bovenkant bedekt met een laag isolatiemateriaal met daarbovenop een aantal lagen grijs kunststoffolie. Op de bovenkant van het hout van het dak zijn een groot aantal sensoren aangebracht die in geval van lekkage een stijging van het vochtgehalte kunnen waarnemen. Viereck: ‘In tegenstelling tot echt massief hout kan CLT best goed tegen langere tijd te nat zijn. Maar er moet natuurlijk op den duur wel wat aan gedaan worden om rotten te voorkomen. Vandaar die sensoren.’
Het kruislaaghout is in een zichtkwaliteit geleverd en net als het glulam afkomstig van het Oostenrijkse KLH, een van de grootste producenten ter wereld. De fabriek staat op nog geen 50 kilometer van de Kreischberg, zodat er toch van lokale productie gesproken kan worden. Het CLT in zichtkwaliteit is weggewerkt achter een houten plafond. ‘Hier wreekt zich de snelheid waarmee we moesten werken. Op installatiegebied is er best veel gaandeweg aangepast, wat het er allemaal niet eenvoudiger op maakte. Zo moet de lucht in het restaurant vier keer per uur ververst worden, in de keuken zelfs acht keer per uur. We wilden eerst de leidingen en luchtinstallatie in het zicht laten, tegen het CLT gemonteerd. Maar dat werd zo veel dat het niet mooi meer was. Toen hebben we besloten om een houten akoestisch plafond te monteren van Trikustik. Dat zijn panelen van dennenhout met heel kleine perforaties zodat het er toch egaal uitziet, met daar achter akoestisch doek.’
Ingenieuze gadgets
De akoestiek was ook een dingetje: er was geen tijd en geen geld voor een gedegen onderzoek. ‘We hebben wel een globaal akoestisch advies gevraagd. Dat pakte gunstig uit. Omdat de balken niet alleen schuin staan, maar ook gedraaid ten opzichte van elkaar, en door het gefacetteerde dak, worden geluidsgolven gebroken.’ Contactgeluid wordt tegengegaan door het dikke tapijt dat vooral gekozen is om zijn absorberende en vochtafvoerende kwaliteiten. Mensen komen immers op hun skischoenen binnen.
The Eagle heeft, tenslotte, tal van ingenieuze gadgets die het comfort verhogen. Zoals elektrische vloerverwarming die het mogelijk maakt om heel snel heel plaatselijk te verwarmen. En zoals een slim systeem om de enorme ruiten condensvrij te houden: van boven achter het plafond wordt continue lucht over het glasvlak geblazen, terwijl in de betimmering tussen de kolommen verwarming zit die naar boven warmte afgeeft aan een stenen vensterbank. Je kunt er je helm en je handschoenen op laten drogen. En dan is er nog het buitenterras dat met een soort vloerverwarmingssysteem op heet water door koperen buizen ook bij 15 graden onder nul sneeuw- en ijsvrij blijft. Viereck, zelf een enthousiaste skiër: ‘We hebben overal aan gedacht om skiërs een zo comfortabel mogelijke tijd te laten doorbrengen, met 180 man binnen en 200 man op het terras. Zodra dat weer allemaal mag, natuurlijk.’