Appartementengebouw Puukuokka Jyväskylä

Ook Finland kan nu bogen op een houthoogbouwproject. Als natie van hoogkwalitatieve houtarchitectuur is dat wat laat. Maar, het gaat wel meteen om drie appartementengebouwen van zes-zeven-achthoog. Voor het ontwerp tekent creatief architect Anssi Lassila, spreker op de Nationale Houtdag 2010. Het project heeft de Finse architectuurprijs 2015 gewonnen.

Hij was daarvoor speciaal uitgenodigd vanwege zijn fantastische ontwerp van de Kuokkalakerk in Jyväskylä. Het Houtblad 6/2010: ‘…versterkt door de alomtegenwoordigheid van blond hout, maakt het binnenstromende licht het gebouw tot een fenomenale lafenis van ziel en zintuigen.’ Als student aan de Universiteit van Oulu had hij eerder al zijn grote talent getoond met het ontwerp van een kerk in Kärsämäki, 115 km ten zuiden van Oulu in noordwest-Finland. Gebaseerd op de ambachtelijke blokhutbouw uit de 18e eeuw, is het heiligdom met tweehonderd vrijwilligers, onder wie Finse, Italiaanse, Franse, Spaanse, Duitse en Amerikaanse studenten, alsmede boskenners, kerkgangers en omwonenden, gerealiseerd onder gebruikmaking van antiek handgereedschap (3/2005).

Alvar Aalto

De twee projecten geven aan dat, wanneer je de oude houttechnieken beheerst, je daarop vanzelf kunt voortborduren en zo uitkomt op nieuwvindingen. Dat bewijst Lassila nu wederom met Puukuokka: als eerste komt hij met een formidabel houthoogbouwproject in kruislaaghout op de proppen. Dat gebeurt in Jyväskylä, de hoofdstad van Centraal-Finland 270 km ten noorden van Helsinki. In dit Athene van Finland (135.000 inwoners) gaan circa 47.000 (inter)nationale studenten school aan twee universiteiten en plusminus zestig specialistische onderwijsinstellingen. Zijn drieslag staat achter zijn Kuokkalakerk; Kuokkala is een wijk van Jyväskylä. De projecten zullen zonder enige twijfel een stop gaan uitmaken van trekpleisterende architectuurliefhebbers, want de provinciehoofdstad bevat ook een kleine dertig gebouwen van zijn illustere landgenoot en collega Alvar Aalto die hier vanaf zijn vijfde levensjaar woonde en er als jong architect zijn carrière startte.

Flauwgebogen lint

Van de drie appartementengebouwen in een oplopende lijn van zes, zeven en acht verdiepingen is nu de laatste 26 m hoog gerealiseerd, de andere twee zijn in 2016 en 2017 klaar voor blijdschapbewoning. Daarop vooruitlopend is Puukuokka als een van vijf projecten nu al genomineerd voor de 2015 Finlandia Prize for Architecture. Uiteindelijk zullen ze zich gedrieën in een flauwgebogen lint in het landschap van zachte glooiingen en voorzichtige heuvels voegen. Ook het eerste complex, tegelijk origineel en karakteristiek, rustig en tijdloos, laat zien dat houthoogbouw met z’n geheel nieuwe samenstellende delen de kinderschoenen ontwassen is. Op de betonnen plint van de parkeergarage in de glooiing van het terrein rijst het lichtjes geknikt omhoog als een staand reuzenboek. Dezelfde stompe hoek maakt het dak als een liggend exemplaar daarop. Puukuoppa betekent ‘houten houweel’, naar de geknikte vorm en de materialisering.

Glazen hoogkathedralen

De twee zustergebouwen zullen eveneens deze knik hebben, het middelste bouwwerk net omgekeerd. Ook zo volgen ze de omgeving, door hun fabelachtige volumes misschien wat kolossig en onbeholpen. Bovendien zullen ze in 2017 onderling gekoppeld zijn door evenhoge atria, die de omgeving voor de bewoners in volle, licht meditatieve glorie naar binnen halen, als glazen hoogkathedralen. En er is nog meer dat de inbedding bevordert. De hoogpanden zullen rondom gevelbekleed zijn met verticaal geordend hout (28 x 145 mm). De lange gevel op de bebouwing aan het wegenkruispunt en de beide korte gevels hebben een abstract zwart gebeitste vuren gevelbekleding. De andere langswand aan de stadsrurale binnenhof is in vriendelijk onbehandeld Siberisch lariks. Al het gevelhout is rondom de eerste verdieping brandwerend behandeld.

Krioelend druktefeest

Terwijl de zwarte gevel strak en vlak is, heeft de lichtbruine op willekeurige plaatsen uitstekende erkers, hangdozen van een-, twee- en driehoog; ook deze zijn als vluchtweg brandwerend behandeld. Op de voorkant hebben ze aan drie zijden een houten rand – de twee- en driehoge ook een dwarse c.q. twee dwarse in het midden -, waardoor je grote C’s en (dubbele) E’s leest, recht en averecht. Als je goed kijkt, zijn alle gevels eigenlijk één krioelend druktefeest van belang. Dat openbaart zich verder doordat ze grotendeels uit ramen van verschillende formaten bestaan, in soms verspringende verticale en horizontale kolommen boven elkaar. Als een soort brede langs- en onderdorpel hebben de kozijnen witte L-vormige randen, eveneens recht en averecht, een enkele keer is het een T op z’n kop of een asymmetrische W. Op de korte gevels zitten kwartdorpels: I’s iets uit de kant. Voor de plaatselijke schooljeugd zijn het lekker duidelijke leesplanken. De uitbundige levendigheid, overal beheerst, nergens chaotisch, toont aan hoe grandioos flexibel bouwen met hout feitelijk is.

Modulaire constructie

Puukuoppa, dat in totaal 150 twee-, drie- en kamerappartementen (7 x 7,6/10/11,9 m) zal tellen, is tot stand gekomen in samenwerking met woningcorporatie Lakea en het Jyväskylä City Planning Department. Een zeer belangrijke rol in het geheel speelt tevens leverancier Stora Enso te Hartola. Deze multinational heeft een concept ontwikkeld, zijnde een modulaire constructie van kruislaaghouten elementen, waarmee complete wooneenheden in één klap worden geprefabriceerd en in één klap ter locatie worden gemonteerd. Dit betekent dat ook alle leidingen, oppervlakafwerkingen, kozijnen, deuren en badkamer- en keukeninrichting in de fabriek worden aangebracht. Aldus is de kwaliteit gewaarborgd, zijn de faalkosten marginaal en kan de bouwtijd met liefst 50-70% korter blijven. Als ecologisch grondstof dient PEFC-gecertificeerd kruislaaghout (vuren), dat in de bouw steeds meer ingeburgerd raakt als standaard bouwmateriaal.

Dragende constructies

Bij de modules gaat het om dragende constructies, die tevens het gebouw stabiliseren, zodat verder geen aparte constructies nodig zijn. De buitenbalkons zijn onder en boven simpelweg voortzettingen van de kruislaagvuren verdiepingsvloeren. De elementen zijn voorts dampdicht en warmte-isolerend. Voor de koppeling van de modules zijn minder stalen verbindingsmiddelen nodig dan bij conventionele houten gebouwen. Het bouwsysteem, dat ook geschikt is voor renovatie, houdt rekening met de aanpasbaarheid in een latere levensfase van de bewoners. Zie voor het modulaire karakter en de opbouw van wanden (etages 1-4: 120 mm dik, 5-8: 100 mm dik) en vloeren de tekeningen.

Finse brandvoorschriften

Puukuoppa was de vuurdoop van het modulaire bouwsysteem. Tijdens het hele proces hebben architect en leverancier alle problemen en ‘verrassingen’ oplossingsgericht bezworen. Zorgvuldig passen en meten resulteerde zo in 58 aantrekkelijke, strak gedetailleerde woonverblijven. De meeste hebben een inpandig balkon met glazen wanden en schuifdeur; een minderheid heeft, als gezien, een uitpandig exemplaar. In de interieurs is verder hout volop in het zicht: kruislaagvuren plafonds, grenen binnen- en grenen-aluminium buitenkozijnen van ramen en deuren en eiken vloeren. Vanwege de Finse brandvoorschriften moesten wel alle wanden worden voorzien van gipsplaat; ook is het gebouw gesprinklerd.

Opwippende T

De gezamenlijke entreehal in de uitknik op de begane grond en een ruggengraat van woninggalerijen op de verdiepingen, in een materialisering van kruislaagvuren vloeren, trappen en plafonds van houtwolmagnesietplaten, zijn open en ruimtelijk gehouden. Samen vormen ze een opwippende T. Door het kozijnenverticaal in de buitengevel en door allerlei verdiepingsramen kaatst een overvloed van licht in een ritmisch heen-en-weer-op-en-neer op de spierwitte wandvlakken. De verdiepingsgalerijen startten vanuit een centrale hal met trappenhuis, lift en vides. Ze leiden naar acht appartementen van verschillende grootte, door de T van elkaar gescheiden in vier paren van twee appartementen.

Uitzonderlijke kwaliteit

Het openbare T-gebied is als enige op de bouwplaats in elkaar gezet. Elke wooneenheid bestaat uit twee prefab modules. Langs de galerijen bevindt er zich één met hal, keuken, badkamer en natuurlijk sauna. In de buitenste strook zitten de voorzieningen voor warmte, water en elektriciteit, waardoor ze gemakkelijk toegankelijk zijn voor onderhoud. De tweede module aan de buitengevel huisvest de woonkamer, binnenserre of buitenerker en een of twee slaapkamers. De bewoners kunnen hun appartement ook kopen, volgens een nieuw financieringsmodel. Als ze erin trekken, moeten ze 7% van de koopkosten inleggen. De rest lenen ze met staatsgarantie van de bank. Vervolgens betalen ze de resterende koopsom gedurende twintig jaar in de vorm van huur af, waarna ze eigenaar zijn. Met het eerste gebouw bewijst Puukuokka nu al dat creativiteit, kundigheid en systematiek zowel technisch als architecturaal leiden tot een uitzonderlijke kwaliteit van maak en smaak.

CO₂-voetafdruk

In het project is onder andere 1.760 m³ kruislaagvuren, 35,5 m³ vuren en 17,5 m³ Siberisch lariks toegepast. Dit betekent een CO₂-vastlegging van 1.129.905 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over 7.532.445 km, of het jaarlijkse elektragebruik van 1.690 huishoudens.